ĐAU THẦN KINH TỌA – NGUYÊN NHÂN DẤU HIỆU VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ

Đau thần kinh tọa là một vấn đề sức khỏe phổ biến nhưng thường bị hiểu lầm. Đây không phải là một bệnh riêng lẻ mà là triệu chứng do dây thần kinh tọa – dây thần kinh dài nhất cơ thể, chạy từ tủy sống thắt lưng qua hông, đùi, đến bàn chân – bị chèn ép hoặc kích thích.

Theo BS.CKII Lê Trọng Nghĩa – Phó Trưởng khoa Ngoại Thần kinh – Cột sống, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn, tình trạng này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ thoái hóa cột sống đến các chấn thương. Nếu không được xử lý đúng cách, nó có thể gây mất khả năng vận động hoặc tổn thương thần kinh vĩnh viễn.

Khám phá chi tiết ngay các dấu hiệu nhận biết và phương pháp điều trị hiệu quả dưới đây.

1. Đau thần kinh tọa là gì?

“Đau thần kinh tọa là gì?” là câu hỏi đầu tiên mà nhiều người đặt ra khi cảm thấy những cơn đau bất thường ở lưng dưới hoặc chân. Đau thần kinh tọa, hay còn gọi là sciatica trong y khoa, là tình trạng đau do dây thần kinh tọa bị chèn ép hoặc tổn thương. 

Dây thần kinh tọa xuất phát từ các rễ thần kinh vùng thắt lưng (L4–S3) của tủy sống, đi qua hông, mặt sau đùi, xuống đến cẳng chân và các ngón chân, đảm nhiệm chức năng vận động và cảm giác cho phần chi dưới. Khi dây thần kinh bị chèn ép bởi đĩa đệm thoát vị, gai xương hoặc mô mềm viêm sưng, nó sẽ phát tín hiệu “đau” – như một lời cảnh báo của cơ thể về sự tổn thương đang diễn ra.

Tình trạng này thường gặp ở người trong độ tuổi 30–50, đặc biệt là những người phải ngồi lâu, khuân vác nặng hoặc ít vận động. Nếu không được điều trị đúng cách, đau thần kinh tọa có thể tiến triển nặng hơn, gây tê bì, yếu cơ và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

2. Nguyên nhân đau thần kinh tọa

Đau thần kinh tọa có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các bệnh lý cột sống như thoát vị đĩa đệm, hẹp ống sống, đến những thói quen sinh hoạt hàng ngày như ngồi sai tư thế hoặc ít vận động. 

Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất gây đau thần kinh tọa:

2.1 Thoát vị đĩa đệm thắt lưng – Nguyên nhân phổ biến nhất

Đây là nguyên nhân chiếm đến khoảng 90% trường hợp đau thần kinh tọa. Khi nhân nhầy của đĩa đệm bị trồi ra khỏi vị trí bình thường và chèn ép lên rễ thần kinh tọa, người bệnh thường cảm thấy đau nhói, lan từ thắt lưng xuống mông và dọc theo mặt sau chân.

Tình trạng này thường gặp ở người trong độ tuổi 30–50, đặc biệt là người lao động nặng, nhân viên văn phòng ngồi nhiều hoặc mang vác sai tư thế.

2.2 Hẹp ống sống – Dây thần kinh bị “bó chặt”

Hẹp ống sống thắt lưng xảy ra khi không gian chứa tủy sống và rễ thần kinh bị thu hẹp, khiến dây thần kinh tọa bị chèn ép. Nguyên nhân thường do thoái hóa cột sống, gai xương hoặc dày dây chằng theo thời gian.

Người bệnh thường có cảm giác đau âm ỉ vùng thắt lưng, tê bì hoặc yếu chân. Cơn đau thường tăng khi đứng lâu hoặc đi lại nhiều. Khi mức độ hẹp ống sống tiến triển nặng hơn, người bệnh sẽ khó đi lại, khoảng cách đi được ngắn hơn và thời gian có thể đứng vững cũng giảm dần.

2.3 Thoái hóa cột sống

Khi quá trình thoái hóa khớp và cột sống diễn ra, các xương có thể mọc gai hoặc biến dạng, chèn ép dây thần kinh tọa. Cơn đau thần kinh tọa thường âm ỉ, kéo dài, kèm cảm giác tê hoặc yếu ở vùng chân. Đây là nguyên nhân phổ biến ở người cao tuổi hoặc người thường xuyên lao động nặng.

2.4 Chấn thương và tư thế sai

Các tai nạn, té ngã hoặc va chạm mạnh có thể gây tổn thương cột sống, làm lệch đĩa đệm, lệch đốt sống hoặc chấn thương trực tiếp rễ thần kinh. Ngoài ra, thói quen ngồi khom lưng, cúi đầu lâu hoặc mang vác sai tư thế cũng khiến cột sống chịu áp lực liên tục, dẫn đến thoát vị đĩa đệm chèn ép dây thần kinh tọa.

Nhóm đối tượng bị đau thần kinh tọa do các nguyên nhân trên thường là nhân viên văn phòng, tài xế, vận động viên hoặc người ít vận động.

2.5 Các yếu tố khác làm tăng nguy cơ

Một số yếu tố khác cũng có thể dẫn đến đau thần kinh tọa, bao gồm:

• Mang thai: Tử cung mở rộng gây áp lực lên dây thần kinh tọa, đặc biệt ở 3 tháng cuối.
• Béo phì: Trọng lượng cơ thể lớn gây tải trọng lên cột sống.
• Hút thuốc.
• Khối u hoặc nhiễm trùng cột sống: Dù hiếm gặp nhưng có thể gây chèn ép nghiêm trọng, cần được phát hiện sớm qua thăm khám chuyên khoa.

3. Triệu chứng khi bị đau thần kinh tọa

Các triệu chứng đau thần kinh tọa có thể khác nhau ở mỗi người, tùy thuộc vào vị trí và mức độ chèn ép dây thần kinh. Tuy nhiên, điểm chung là cảm giác đau dọc theo đường đi của dây thần kinh tọa — bắt đầu từ thắt lưng, lan qua mông và xuống chân. 

Cụ thể các triệu chứng diễn ra như sau:

3.1 Đau lan từ thắt lưng xuống chân 

Đây là triệu chứng điển hình nhất của đau thần kinh tọa. Cơn đau thường khởi phát ở vùng thắt lưng hoặc mông, sau đó lan xuống đùi, cẳng chân, thậm chí đến tận bàn chân. Thông thường, đau chỉ xuất hiện ở một bên cơ thể. Người bệnh có thể cảm thấy đau âm ỉ, nhói buốt hoặc như bị “điện giật” và cơn đau thường tăng khi ngồi lâu, ho hoặc hắt hơi.

3.2 Tê bì và giảm cảm giác ở chân

Cảm giác tê bì, châm chích hoặc ngứa ran như kim châm ở chân và bàn chân là dấu hiệu cho thấy dây thần kinh bị tổn thương kéo dài. Ở một số người, cảm giác ở chân trở nên kém rõ — chân chạm xuống không “thật”, cấu véo ít thấy đau hoặc không đau. Khi tình trạng này tiến triển lâu ngày, người bệnh có thể giảm khả năng cảm nhận nhiệt độ và xúc giác, gây khó chịu và ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày.

3.3 Yếu cơ và khó vận động

Do dây thần kinh chi phối vận động bị chèn ép, người bệnh thường cảm thấy khó khăn khi đứng dậy, đi lại hoặc nâng chân. Nếu tình trạng này kéo dài, sức cơ suy giảm rõ rệt khiến việc di chuyển, leo cầu thang hay mang vác vật nặng trở nên khó khăn hơn. Về lâu dài, khả năng kiểm soát vận động có thể bị ảnh hưởng đáng kể, làm giảm chất lượng cuộc sống.

3.4 Đau tăng khi thay đổi tư thế

Cơn đau thần kinh tọa thường trở nên dữ dội hơn khi người bệnh ngồi, cúi người hoặc xoay người đột ngột. Nguyên nhân là do những tư thế này làm tăng áp lực lên dây thần kinh bị chèn ép. Việc duy trì tư thế đúng, hạn chế vận động mạnh và nghỉ ngơi hợp lý là yếu tố quan trọng giúp giảm đau và ngăn ngừa bệnh tiến triển nặng hơn.

3.5 Đau nhức vùng mông

Ở một số trường hợp, cơn đau không lan xuống chân mà khu trú chủ yếu ở vùng mông. Người bệnh có thể cảm thấy nóng rát hoặc đau nhức, đặc biệt khi ngồi lâu. Đây có thể là biểu hiện sớm của đau thần kinh tọa, song thường bị nhầm lẫn với đau cơ thông thường, khiến việc chẩn đoán và điều trị bị chậm trễ.

4. Bị đau thần kinh tọa khi nào đi khám bác sĩ?

Không phải mọi cơn đau thắt lưng đều nguy hiểm, nhưng nếu bạn gặp những dấu hiệu dưới đây, đó có thể là tín hiệu cảnh báo tổn thương thần kinh nghiêm trọng cần được bác sĩ thăm khám càng sớm càng tốt:

• Đau kéo dài hơn 1 tuần: Cơn đau không thuyên giảm dù đã nghỉ ngơi.
• Mất kiểm soát tiểu tiện hoặc đại tiện: Biểu hiện nguy cấp của hội chứng chùm đuôi ngựa, có thể gây liệt vĩnh viễn nếu chậm trễ.
• Yếu cơ rõ rệt: Không thể đứng, đi lại hoặc nâng chân bình thường, cho thấy dây thần kinh bị chèn ép nặng.
• Đau đột ngột và dữ dội: Xuất hiện sau chấn thương hoặc khi nghi ngờ thoát vị đĩa đệm lớn.
• Sốt kèm đau lưng: Cảnh báo nhiễm trùng cột sống hoặc tổn thương nội tạng lân cận.
• Đau lưng nhiều ở nhóm đối tượng nguy cơ cao: Người lớn tuổi, dùng thuốc kháng đông, kháng viêm, corticoid kéo dài, trước đây có bệnh ung thư ở cơ quan khác, hoặc từng bị lao.

Tóm lại, theo BS.CKII Lê Trọng Nghĩa, Phó Trưởng khoa Ngoại Thần kinh – Cột sống, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn, người bị đau thần kinh tọa nên sớm thăm khám kiểm tra nếu cơn đau kéo dài, gây yếu cơ hoặc mất kiểm soát tiểu tiện. Vì đây là dấu hiệu cảnh báo chèn ép dây thần kinh nghiêm trọng có thể dẫn đến tổn thương không thể hồi phục.

5. Phương pháp chẩn đoán đau thần kinh tọa chính xác hiện nay

Dưới đây là các phương pháp thường được bác sĩ sử dụng trong lâm sàng:

5.1 Khám lâm sàng và hỏi bệnh

Ở bước đầu tiên, bác sĩ sẽ tiến hành khai thác bệnh sử, hỏi chi tiết về thời gian khởi phát, mức độ và tính chất của cơn đau, cũng như các bệnh lý mà bệnh nhân đã từng mắc phải. Sau đó, bác sĩ sẽ kiểm tra cột sống và hai chân để đánh giá phản xạ gân, sức mạnh cơ, khả năng vận động. Một trong những test thường được sử dụng là bài kiểm tra nâng chân thẳng (Straight Leg Raise Test) nhằm xác định dấu hiệu chèn ép dây thần kinh tọa. Ngoài ra, bác sĩ có thể thực hiện thêm một số nghiệm pháp khác để phân biệt đau thần kinh tọa với các bệnh lý có biểu hiện tương tự.

5.2 Chụp X-quang

Phim X-quang giúp bác sĩ quan sát được cấu trúc xương cột sống, phát hiện các bất thường như gai xương, thoái hóa cột sống hoặc hẹp ống sống. Đặc biệt, X-quang ở hai tư thế khác nhau còn giúp đánh giá độ vững của cột sống, một yếu tố quan trọng trong việc xác định nguyên nhân gây chèn ép dây thần kinh. Tuy nhiên, phương pháp này không thể hiện rõ các mô mềm và đĩa đệm, nên chủ yếu được sử dụng ở giai đoạn đầu để định hướng chẩn đoán.

5.3 Chụp MRI

Chụp cộng hưởng từ (MRI) được xem là “tiêu chuẩn vàng” trong chẩn đoán đau thần kinh tọa. Phương pháp này sử dụng từ trường và sóng radio để tạo ra hình ảnh chi tiết của đĩa đệm, dây thần kinh và các mô mềm xung quanh. Nhờ đó, MRI có thể phát hiện chính xác tình trạng thoát vị đĩa đệm, viêm, phù nề hoặc chèn ép dây thần kinh tọa, giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị chính xác và hiệu quả hơn.

5.4 Điện cơ (EMG)

Điện cơ là kỹ thuật giúp đo hoạt động điện của cơ bắp, từ đó xác định dây thần kinh nào đang bị tổn thương cũng như mức độ ảnh hưởng của nó. Kết quả điện cơ giúp bác sĩ đánh giá khả năng phục hồi của dây thần kinh và lập kế hoạch điều trị phù hợp cho từng trường hợp. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng biểu hiện bất thường trên điện cơ có thể xuất hiện muộn hơn so với các triệu chứng lâm sàng, nên thường được chỉ định bổ sung sau khi có kết quả chẩn đoán hình ảnh.

6. Bệnh đau thần kinh tọa có chữa được không? Phương pháp điều trị hiệu quả giúp phục hồi vận động

“Đau thần kinh tọa có chữa được không?” là câu hỏi thường gặp ở những người đang chịu đựng các cơn đau lan từ thắt lưng xuống chân. Tin vui là khoảng 80–90% trường hợp đau thần kinh tọa có thể hồi phục hoàn toàn nhờ điều trị bảo tồn, không cần phẫu thuật, nếu được phát hiện và can thiệp đúng cách. 

Việc lựa chọn phương pháp điều trị sẽ tùy thuộc vào mức độ chèn ép dây thần kinh, thời gian mắc bệnh và tình trạng sức khỏe tổng thể của người bệnh.

6.1 Điều trị bảo tồn – Giảm đau và phục hồi chức năng tự nhiên

Điều trị bảo tồn là phương pháp đầu tiên được áp dụng cho hầu hết các trường hợp đau thần kinh tọa. Người bệnh thường được khuyến nghị nghỉ ngơi ngắn hạn trong khoảng một đến hai ngày nhằm giảm áp lực lên dây thần kinh bị chèn ép. Sau đó, bệnh nhân cần kết hợp các biện pháp như chườm nóng hoặc lạnh, vật lý trị liệu và tập các bài giãn cơ vùng lưng – mông để tăng cường tuần hoàn máu, giảm co cứng cơ và cải thiện vận động.

Bác sĩ có thể kê thêm thuốc giảm đau như paracetamol, ibuprofen hoặc thuốc giãn cơ để hỗ trợ giảm triệu chứng. Tuy nhiên, việc nằm nghỉ quá lâu không được khuyến khích, vì có thể khiến các nhóm cơ yếu đi, làm chậm quá trình phục hồi chức năng và kéo dài thời gian đau.

6.2 Tiêm phong bế thần kinh – Giảm viêm nhanh chóng khi điều trị bảo tồn không hiệu quả

Trong những trường hợp cơn đau kéo dài hoặc không đáp ứng với điều trị nội khoa thông thường, bác sĩ có thể chỉ định tiêm corticosteroid kết hợp với thuốc tê trực tiếp vào vùng rễ thần kinh bị chèn ép. Phương pháp này giúp giảm viêm, giảm sưng và giảm đau nhanh chóng, với hiệu quả có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng.

Tuy nhiên, tiêm phong bế thần kinh cần được thực hiện đúng kỹ thuật và giới hạn số lần, dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa, bởi việc lạm dụng tiêm steroid có thể gây tác dụng phụ, ảnh hưởng đến mô và xương xung quanh vùng tiêm.

6.3 Phẫu thuật – Lựa chọn cuối cùng cho ca nặng

Phẫu thuật được xem là giải pháp cuối cùng khi người bệnh đau dữ dội kéo dài, yếu cơ tiến triển nhanh, hoặc xuất hiện hội chứng chùm đuôi ngựa (mất kiểm soát tiểu tiện, đại tiện) – dấu hiệu cảnh báo chèn ép dây thần kinh nghiêm trọng. Bên cạnh đó, nếu uống thuốc hoặc vật lý trị liệu không hết sau 4-8 tuần, thì cũng có chỉ định phẫu thuật. Một số trường hợp đau dữ dội, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, cản trở công việc, bệnh nhân không thể chờ đợi tác dụng của thuốc, thì phẫu thuật sớm hơn cũng được xem xét cân nhắc.

Hiện nay, hai phương pháp phẫu thuật phổ biến điều trị đau thần kinh tọa gồm:

• Phẫu thuật lấy nhân đệm thoát vị và giải ép rễ thần kinh: Sử dụng kính hiển vi phẫu thuật, hoặc hệ thống nội soi để loại bỏ phần nhân đệm thoát vị chèn ép lên dây thần kinh, giúp giảm áp lực mà không cần mở rộng vết mổ lớn, hạn chế tổn thương mô lành và rút ngắn thời gian hồi phục.
• Cắt bỏ toàn bộ đĩa đệm, thay thế bằng đĩa đệm nhân tạo kết hợp cố định làm cứng cột sống: Toàn bộ phần nhân nhầy và vòng xơ đĩa đệm bị tổn thương được loại bỏ, sau đó thay thế bằng đĩa đệm nhân tạo có nhồi xương bên trong. Kèm theo đó là hệ thống ốc vít và thanh dọc cố định, giúp duy trì chiều cao đĩa đệm, tăng độ vững chắc cho cột sống và giảm đáng kể tình trạng đau do mất ổn định cột sống. Tùy vào tình trạng bệnh nhân, bác sĩ có thể lựa chọn mổ hở, mổ ít xâm lấn hoặc mổ nội soi.

Theo thống kê, đa số bệnh nhân sau phẫu thuật đạt kết quả khả quan, các triệu chứng đau lan giảm rõ rệt, vận động cải thiện và chất lượng cuộc sống được nâng cao đáng kể.

Tóm lại, đau thần kinh tọa hoàn toàn có thể chữa khỏi nếu được chẩn đoán sớm, điều trị đúng phác đồ và kiên trì phục hồi chức năng. Ở những trường hợp nặng, phẫu thuật là giải pháp an toàn và hiệu quả, giúp người bệnh nhanh chóng trở lại cuộc sống bình thường.

7. Cách phòng ngừa đau thần kinh tọa hiệu quả

Phòng ngừa đau thần kinh tọa là chìa khóa giúp duy trì sức khỏe cột sống, ngăn ngừa tái phát và cải thiện chất lượng cuộc sống. Những thay đổi nhỏ trong thói quen hàng ngày có thể tạo nên khác biệt lớn cho hệ vận động của bạn.

– Tập luyện đều đặn để tăng cường sức mạnh cơ lưng – bụng: Tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ 20–30 phút mỗi ngày giúp cơ lưng và cơ bụng khỏe hơn, giảm áp lực lên cột sống. Tuy nhiên, cần tránh các động tác xoắn mạnh hoặc cúi gập đột ngột để không gây chèn ép dây thần kinh tọa.

– Duy trì tư thế đúng khi làm việc và sinh hoạt: Giữ lưng thẳng, vai mở, ngồi ghế có tựa lưng và điều chỉnh màn hình ngang tầm mắt sẽ giúp phân bổ lực đều trên cột sống. Tránh thói quen cúi đầu lâu hoặc gập người quá mức khi làm việc với máy tính.

– Kiểm soát cân nặng hợp lý để giảm áp lực lên cột sống: Thừa cân khiến cột sống phải chịu tải trọng lớn, dễ gây thoái hóa và chèn ép thần kinh. Duy trì chế độ ăn ít đường, nhiều rau xanh, trái cây và protein nạc, giúp BMI ổn định trong khoảng 18,5 – 24,9.

– Tránh nâng vật nặng sai cách: Khi cần nâng vật nặng, hãy cúi gối, giữ vật gần cơ thể, không xoay lưng khi nâng. Nếu vật quá nặng, nên dùng xe đẩy hoặc nhờ người hỗ trợ để tránh chấn thương cột sống.

– Nghỉ ngơi hợp lý và vận động nhẹ trong ngày: Không nên ngồi hoặc đứng quá lâu một tư thế. Sau khi ngồi mỗi 60 phút, hãy đứng dậy đi lại hoặc duỗi cơ nhẹ nhàng 5–10 phút, đồng thời dùng gối nhỏ hỗ trợ vùng thắt lưng khi ngồi lâu để giảm áp lực lên cột sống.

8. Điều trị đau thần kinh tọa hiệu quả toàn diện tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn là địa chỉ uy tín trong chẩn đoán và điều trị đau thần kinh tọa, mang đến cho người bệnh phác đồ điều trị toàn diện – chính xác – cá thể hóa. Tại đây, quá trình điều trị được thực hiện khép kín, từ thăm khám, chẩn đoán hình ảnh đến điều trị và phục hồi chức năng sau can thiệp.

Người bệnh được thăm khám và điều trị trực tiếp bởi các bác sĩ chuyên khoa Ngoại Thần kinh – Cột sống, có nhiều năm kinh nghiệm trong xử lý các ca đau thần kinh tọa phức tạp, thoát vị đĩa đệm, hẹp ống sống. Bác sĩ sẽ đánh giá toàn diện tình trạng cột sống, từ đó xây dựng phác đồ điều trị cá nhân hóa phù hợp với từng người bệnh.

Bệnh viện được trang bị hệ thống MRI 1.5 Tesla Siemens Magnetom Amira giúp quan sát rõ ràng cấu trúc thần kinh và đĩa đệm, hệ thống C-arm hỗ trợ theo dõi hình ảnh trong các thủ thuật xâm lấn tối thiểu, cùng hệ thống dẫn đường phẫu thuật Navigation StealthStation S8 – công nghệ tiên tiến giúp bác sĩ thực hiện phẫu thuật chính xác, hạn chế tối đa xâm lấn.

Nhờ đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm và hệ thống điều trị hiện đại, bệnh viện đã triển khai các phương pháp điều trị bảo tồn, tiêm ngoài màng cứng, phẫu thuật vi phẫu giải ép, kết hợp với chương trình phục hồi chức năng cá nhân hóa sau điều trị. Ngoài ra, người bệnh được hỗ trợ thanh toán bảo hiểm y tế và bảo hiểm sức khỏe, giúp giảm gánh nặng chi phí điều trị.

Với định hướng lấy người bệnh làm trung tâm, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn cam kết mang đến hiệu quả điều trị tối ưu, an toàn và bền vững, giúp người bệnh sớm trở lại cuộc sống khỏe mạnh, không còn nỗi lo đau thần kinh tọa.

Đồng thời, khi điều trị tại bệnh viện, bạn có thể áp dụng thanh toán Bảo hiểm Y tế và liên kết bảo lãnh viện phí với 24 đơn vị bảo hiểm tư nhân, giảm tối đa gánh nặng chi phí.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn

Số 88, Đường số 8, Khu dân cư Trung Sơn, Xã Bình Hưng, TP. Hồ Chí Minh

Hotline: 1800 6767

info@nih.com.vn

GPĐKKD: 0312088602 cấp ngày 14/12/2012 bởi Sở Kế hoạch và đầu tư TP.HCM. Giấy phép hoạt động khám bệnh, chữa bệnh số 230/BYT-GPHĐ do Bộ Y Tế cấp.