VIÊM TIỂU PHẾ QUẢN Ở TRẺ EM – NGUYÊN NHÂN, DẤU HIỆU VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ

Viêm tiểu phế quản ở trẻ em là tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp dưới do virus, thường gặp nhất là virus hợp bào hô hấp (RSV). Bệnh phổ biến ở trẻ dưới 2 tuổi, đặc biệt trong giai đoạn 3–6 tháng tuổi, khi hệ miễn dịch còn non yếu và đường thở nhỏ dễ bị tắc nghẽn bởi đàm nhớt.

Trên thế giới, viêm tiểu phế quản thường bùng phát theo mùa: Mùa đông – xuân ở các nước ôn đới, mùa mưa ở các nước nhiệt đới. Tại Việt Nam, bệnh có thể gặp quanh năm, với đỉnh điểm bùng phát vào tháng 3 và tháng 8 đối với miền Bắc, và tăng cao vào mùa mưa ở miền Nam. Tại Bệnh viện Nhi đồng 1 (TP.HCM), trung bình mỗi năm ghi nhận khoảng 6.000 ca, trong đó 45–50% trẻ cần nhập viện điều trị.

Vì vậy, việc nắm rõ nguyên nhân, dấu hiệu, thời điểm dễ mắc bệnh, cách chăm sóc và phòng ngừa là cần thiết để giúp phụ huynh bảo vệ tốt hơn sức khỏe hô hấp của trẻ nhỏ. Bài viết dưới đây được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Nguyễn Hữu Lĩnh – Bác sĩ Nhi khoa, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn.

1. Viêm tiểu phế quản ở trẻ em là gì?

Viêm tiểu phế quản ở trẻ em là tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp dưới do virus, phổ biến nhất là virus hợp bào hô hấp (RSV), nhất là vào mùa lạnh. Khi mắc bệnh, các tiểu phế quản – những ống dẫn khí nhỏ trong phổi – bị viêm, phù nề và tiết nhiều dịch nhầy, dẫn đến ho, khò khè, thở rít và khó thở [1].

Theo ThS.BS Nguyễn Hữu Lĩnh: “Tình trạng này thường gặp nhất ở trẻ dưới 6 tháng tuổi nhưng cũng có thể xảy ra ở trẻ dưới 2 tuổi. Trong giai đoạn thời tiết chuyển lạnh, số ca mắc các bệnh lý hô hấp ở trẻ em có xu hướng tăng cao, trong đó viêm tiểu phế quản là một trong những nguyên nhân chính khiến nhiều trẻ phải nhập viện, đặc biệt là trẻ dưới 3 tháng tuổi hoặc trẻ có sẵn các vấn đề sức khỏe mạn tính”.

Việc phát hiện sớm viêm tiểu phế quản và chăm sóc đúng cách đóng vai trò rất quan trọng để tránh các biến chứng nặng như suy hô hấp, viêm phổi… và giúp trẻ phục hồi nhanh hơn. 

2. Nguyên nhân gây viêm tiểu phế quản ở trẻ

Nguyên nhân chủ yếu gây viêm tiểu phế quản ở trẻ em là virus hợp bào hô hấp (RSV) – chiếm hơn 50% tổng số ca mắc và có thể gây bùng phát thành dịch lớn vào mùa thu – đông. Đây là loại virus đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ dưới 2 tuổi vì đường thở nhỏ, dễ bị phù nề và tắc nghẽn [2].

Ngoài RSV, nhiều loại virus khác cũng có thể gây bệnh, bao gồm:

• Adenovirus: Thường gây triệu chứng nặng hơn và kéo dài hơn. Một số chủng có khả năng gây viêm tiểu phế quản tắc nghẽn.
• Virus cúm, parainfluenza, rhinovirus, human metapneumovirus và coronavirus: Các tác nhân thường gặp khác gây viêm đường hô hấp dưới ở trẻ.

Khi virus xâm nhập vào đường hô hấp dưới, chúng tấn công niêm mạc tiểu phế quản, gây viêm – phù nề – tăng tiết dịch nhầy, làm không khí khó lưu thông. Điều này khiến trẻ thở khò khè, khó thở, thậm chí một số vùng phổi có thể bị xẹp hoặc ứ khí, làm tăng nguy cơ suy hô hấp nếu không được xử trí kịp thời.

Đặc biệt, RSV có khả năng lây lan rất nhanh trong các môi trường như nhà trẻ, trường mẫu giáo. Virus có thể phát tán qua giọt bắn khi ho, hắt hơi, hoặc gián tiếp qua tay và đồ vật (khăn, đồ chơi…). Trẻ thường bị lây khi vô tình chạm tay vào miệng, mũi, mắt sau khi tiếp xúc bề mặt nhiễm virus.

Do đó, hiểu rõ nguyên nhân gây bệnh viêm tiểu phế quản ở trẻ em giúp phụ huynh có biện pháp phòng ngừa hiệu quả hơn, nhất là trong giai đoạn giao mùa – thời điểm các bệnh hô hấp ở trẻ thường tăng mạnh.

3. Trẻ nào có nguy cơ bị viêm tiểu phế quản?

Không phải trẻ nào bị viêm tiểu phế quản cũng cần nhập viện, tuy nhiên một số nhóm trẻ có nguy cơ diễn tiến nặng hơn và cần được theo dõi sát sao. Nếu trẻ xuất hiện các dấu hiệu khó thở, bú kém, lừ đừ hoặc tím tái, cần đưa đến bệnh viện ngay, đặc biệt khi rơi vào các nhóm sau:

• Trẻ sinh non
• Trẻ dưới 3 tháng tuổi
• Trẻ mắc bệnh phổi mạn tính (loạn sản phế quản phổi, dị tật đường hô hấp…)
• Trẻ có bệnh tim bẩm sinh
• Trẻ suy giảm miễn dịch hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch

4. Dấu hiệu viêm tiểu phế quản ở trẻ em

Trong giai đoạn đầu, viêm tiểu phế quản ở trẻ em thường dễ bị nhầm lẫn với cảm lạnh thông thường. Trẻ có thể chỉ ho nhẹ, sổ mũi hoặc nghẹt mũi [3]. Sau vài ngày, bệnh tiến triển nhanh hơn với các triệu chứng đặc trưng như:

• Thở nhanh hơn bình thường, đôi khi thở gấp.
• Khò khè khi thở.
• Khó thở xuất hiện co lõm ngực, hõm giữa các xương sườn, cánh mũi phập phồng; trẻ nhỏ có thể lắc đầu theo nhịp thở.
• Cáu gắt, quấy khóc, có thể kèm theo sốt nhẹ.
• Ăn kém, bú ít, dễ nôn trớ do khó thở và mệt mỏi.

Các triệu chứng thường trở nặng vào ngày thứ ba hoặc thứ tư kể từ khi khởi phát. Phần lớn sẽ cải thiện sau 7–10 ngày, tuy nhiên một số trường hợp có thể kéo dài đến 2 tuần. Riêng tình trạng ho có thể tiếp tục trong khoảng 2–4 tuần, ngay cả khi trẻ đã hết sốt và ăn uống trở lại bình thường.

Nhiều phụ huynh thường nhầm lẫn viêm tiểu phế quản với cảm lạnh thông thường nên chủ quan trong việc điều trị, dẫn đến tình trạng bệnh diễn tiến nặng. Việc chủ động nhận diện sớm các dấu hiệu đặc trưng và hiểu đúng cách chăm sóc sẽ giúp phòng tránh được nhiều hệ lụy đáng tiếc cho sức khỏe của trẻ.

5. Khi nào nên đến gặp bác sĩ?

Cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Thở nhanh, thở không đều hoặc có dấu hiệu khó thở.
• Không thể bú hoặc ăn uống bình thường do ho liên tục, khò khè.
• Mặt chuyển màu tái hoặc tím khi ho.
• Da nhợt nhạt, vã mồ hôi dù không vận động.

Ngoài ra, trẻ bị viêm tiểu phế quản cần được đưa đi tái khám sớm nếu:

• Cơn ho có dấu hiệu nặng hơn so với những ngày trước.
• Trẻ ăn uống giảm hơn một nửa so với bình thường, hoặc từ chối uống nước.
• Trẻ lừ đừ, buồn ngủ nhiều hơn thường ngày, không còn linh hoạt như trước.
• Có bất kỳ điều gì khiến bạn lo lắng về tình trạng của trẻ.

6. Cách chẩn đoán bệnh viêm tiểu phế quản ở trẻ em

Viêm tiểu phế quản thường được bác sĩ chẩn đoán chủ yếu dựa trên khám lâm sàng và quan sát triệu chứng của trẻ, thay vì phải thực hiện nhiều xét nghiệm phức tạp [4].

Bác sĩ sẽ tiến hành khám ngực và lắng nghe phổi của trẻ để phát hiện những âm thở bất thường như ran rít hoặc khò khè, đồng thời đánh giá tổng thể tình trạng hô hấp. Trong trường hợp trẻ có dấu hiệu bệnh nặng hoặc cần phân biệt với các bệnh lý khác như viêm phổi, hen suyễn hay ho gà, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm hỗ trợ như chụp X-quang, xét nghiệm máu hoặc đo nồng độ oxy trong máu.

Việc đánh giá mức độ bệnh lý dựa trên:

• Tình trạng thở: Có thở rút lõm ngực, thở không đều, hoặc thở yếu hay không?
• Tình trạng ăn uống: Có bú được không, có bỏ ăn không?
• Da có tái, môi tím, ra nhiều mồ hôi hay không?
• Mức độ tỉnh táo: ó lừ đừ, ngủ nhiều bất thường không?

7. Cách điều trị bệnh viêm tiểu phế quản ở trẻ em

Viêm tiểu phế quản ở trẻ thường kéo dài khoảng 2–3 tuần. Trong phần lớn các trường hợp, việc điều trị chủ yếu tập trung vào giảm triệu chứng và chăm sóc hỗ trợ. Kháng sinh không có tác dụng với virus (nguyên nhân chính gây bệnh) nên chỉ được sử dụng khi có dấu hiệu nhiễm trùng nặng kèm theo như viêm phổi do vi khuẩn [5].

Cha mẹ cần đặc biệt theo dõi nhịp thở và các dấu hiệu hô hấp của trẻ. Cụ thể:

• Trẻ dưới 2 tháng thở từ 60 lần/phút trở lên.
• Trẻ từ 2 tháng đến dưới 12 tháng thở từ 50 lần/phút trở lên.
• Trẻ từ 12 tháng đến dưới 5 tuổi thở từ 40 lần/phút trở lên.
• Trẻ trên 5 tuổi thở từ 30 lần/phút trở lên.

Nếu kèm theo sốt cao trên 38,5°C, ho nặng dần hoặc khò khè rõ rệt, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay.

Đối với những trường hợp nhẹ, không có dấu hiệu cảnh báo hoặc yếu tố nguy cơ, cha mẹ có thể chăm sóc trẻ tại nhà theo hướng dẫn của bác sĩ [6]:

• Cho trẻ nghỉ ngơi nhiều hơn bình thường để cơ thể có thời gian phục hồi.
• Chia nhỏ bữa ăn và cho ăn nhiều lần hơn trong ngày, giúp trẻ dễ nuốt, đỡ mệt và giảm nguy cơ mất nước.
• Vệ sinh mũi bằng nước muối sinh lý (loại nhỏ giọt hoặc xịt nhẹ) giúp thông thoáng đường thở, hỗ trợ bé ăn và bú dễ hơn.
• Tránh tuyệt đối khói thuốc lá trong nhà hoặc nơi trẻ sinh hoạt.
• Không tự ý dùng kháng sinh, trừ khi được bác sĩ chỉ định trong trường hợp có nhiễm trùng phối hợp.

Hầu hết trẻ sẽ dần phục hồi sau một thời gian nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, cần theo dõi sát diễn biến triệu chứng để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.

8. Biến chứng nguy hiểm khi trẻ bị viêm tiểu phế quản

Nếu không được phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách, viêm tiểu phế quản ở trẻ nhỏ có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Một số biến chứng thường gặp, bao gồm:

• Suy hô hấp: Khi đường thở bị tắc nghẽn bởi dịch nhầy, trẻ thở gắng sức nhưng không đủ oxy, có nguy cơ suy hô hấp cấp.
• Viêm phổi: Virus gây bệnh tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập, dẫn đến viêm phổi do bội nhiễm – tình trạng nặng hơn và cần điều trị kháng sinh.
• Xẹp phổi: Các tiểu phế quản bị bít tắc hoàn toàn khiến không khí không thể vào được phế nang, làm giảm diện tích trao đổi khí.
• Viêm tai giữa: Quá trình viêm từ mũi họng có thể lan ngược lên tai qua vòi nhĩ, gây đau tai, sốt và ảnh hưởng đến thính lực.

Ở những trường hợp bệnh diễn tiến nặng hoặc kéo dài, nguy cơ biến chứng thậm chí có thể đe dọa tính mạng, đặc biệt ở nhóm trẻ dưới 3 tháng tuổi, sinh non, suy dinh dưỡng nặng hoặc mắc bệnh tim, phổi bẩm sinh.

Chính vì vậy, việc theo dõi sát sao, nhận diện sớm dấu hiệu bất thường và đưa trẻ đến cơ sở y tế kịp thời là yếu tố then chốt để phòng ngừa biến chứng và bảo vệ sức khỏe hô hấp của trẻ.

9. Phòng ngừa viêm tiểu phế quản ở trẻ em

Để bảo vệ hệ hô hấp còn non yếu của trẻ, phụ huynh cần áp dụng các biện pháp chăm sóc đúng cách nhằm tăng cường sức đề kháng và giảm nguy cơ lây nhiễm virus:

• Tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch: Là cách phòng bệnh hiệu quả, giúp trẻ hình thành kháng thể bảo vệ cơ thể trước nhiều loại virus gây viêm hô hấp (tiêm vắc xin cúm hàng năm cho trẻ trên 6 tháng tuổi, tiêm vắc xin COVID-19). Hiện chưa có vắc xin đặc hiệu phòng ngừa virus RSV cho trẻ em.
• Cho trẻ bú mẹ ngay từ những giờ đầu sau sinh, tiếp tục duy trì đến 2 tuổi nếu có thể. Sữa mẹ không chỉ là nguồn dinh dưỡng lý tưởng mà còn chứa kháng thể tự nhiên giúp tăng miễn dịch.
• Khi trẻ được 6 tháng tuổi, bắt đầu tập cho ăn dặm một cách khoa học. Mỗi bữa ăn nên đảm bảo đủ 4 nhóm dưỡng chất chính – tinh bột, đạm, rau củ quả và chất béo thực vật. Đừng quên cho trẻ uống đủ nước mỗi ngày để giữ ẩm niêm mạc đường hô hấp.
• Giữ ấm cho trẻ vào mùa lạnh, mặc quần áo thoáng mát khi trời nóng. Khi thời tiết thay đổi đột ngột, nên điều chỉnh trang phục kịp thời, tránh để trẻ ra quá nhiều mồ hôi hoặc bị nhiễm lạnh.
• Phòng ngủ của trẻ cần thoáng mát, sạch sẽ, có ánh sáng tự nhiên, hạn chế bụi bẩn và không nên trải thảm. Chăn, gối nên được giặt sạch và phơi nắng thường xuyên để tiêu diệt vi khuẩn và nấm mốc.
• Tránh cho trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá, khói bụi và người đang mắc bệnh hô hấp. Người chăm sóc cần rửa tay sạch sẽ trước và sau khi tiếp xúc với trẻ, đồng thời vệ sinh mũi, họng cho trẻ mỗi ngày bằng nước muối sinh lý.
• Nếu trẻ có dấu hiệu như sốt, ho, sổ mũi, bỏ bú hoặc bú kém, nên đưa đến cơ sở y tế để được kiểm tra và điều trị sớm, tránh biến chứng nặng.

Việc phát hiện và can thiệp sớm các vấn đề hô hấp hoặc nhiễm trùng đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế biến chứng và bảo vệ sự phát triển toàn diện của trẻ trong những năm đầu đời.

Phòng khám Nhi – Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn là địa chỉ tin cậy được nhiều phụ huynh lựa chọn trong việc chăm sóc sức khỏe trẻ em. Kinh nghiệm chuyên môn dày dạn cùng trang thiết bị hiện đại, phòng khám có thế mạnh trong chẩn đoán, điều trị hiệu quả các bệnh lý hô hấp thường gặp ở trẻ như viêm tiểu phế quản, viêm phổi, hen suyễn, viêm mũi họng… giúp  trẻ nhanh chóng phục hồi và giảm nguy cơ tái phát.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn

Số 88, Đường số 8, Khu dân cư Trung Sơn, Xã Bình Hưng, TP. Hồ Chí Minh

Hotline: 1800 6767

info@nih.com.vn

GPĐKKD: 0312088602 cấp ngày 14/12/2012 bởi Sở Kế hoạch và đầu tư TP.HCM. Giấy phép hoạt động khám bệnh, chữa bệnh số 230/BYT-GPHĐ do Bộ Y Tế cấp.