5 DẤU HIỆU ĐỘT QUỴ NGUY HIỂM KHÔNG NÊN BỎ QUA

Đột quỵ – hay còn gọi là tai biến mạch máu não – là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hơn 17 triệu ca đột quỵ, và tại Việt Nam con số này đã vượt quá 200.000 ca/năm. Đáng lo ngại hơn, độ tuổi mắc bệnh ngày càng trẻ hóa, thậm chí xuất hiện ở những người dưới 40 tuổi. Vì vậy, nhận biết sớm các dấu hiệu đột quỵ là chìa khóa cứu sống người bệnh và giảm thiểu biến chứng, đặc biệt trong “giờ vàng” 3–4,5 giờ đầu.

Bài viết này từ Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn, với sự tham vấn chuyên môn từ BS.CKI Hồ Thanh Lịch – Trưởng khoa Nội Tổng hợp, sẽ giúp bạn hiểu rõ 5 dấu hiệu đột quỵ nguy hiểm, cách nhận biết bằng quy tắc F.A.S.T, nguy cơ tiềm ẩn, biến chứng và giải đáp các thắc mắc thường gặp.

1. Đột quỵ là gì?

Đột quỵ (tai biến mạch máu não) là tình trạng cấp cứu y tế nghiêm trọng xảy ra khi dòng máu nuôi dưỡng não bộ bị gián đoạn hoặc giảm đột ngột do tắc nghẽn mạch máu (nhồi máu não) hoặc vỡ mạch máu (xuất huyết não). Khi đó, các tế bào não thiếu oxy và dưỡng chất, bắt đầu chết đi chỉ sau vài phút.

Người bệnh cần được cấp cứu ngay lập tức khi có dấu hiệu đột quỵ, vì càng chậm trễ, tổn thương não càng nặng, để lại di chứng tàn tật hoặc nguy cơ tử vong cao.

2. 5 dấu hiệu đột quỵ thường gặp bạn cần lưu ý

2.1 Méo miệng, lệch mặt, yếu liệt nửa mặt

Một bên mặt có thể bị xệ xuống, méo miệng hoặc không cử động được. Người bệnh cười lệch một bên, không đối xứng. Yếu liệt nửa mặt thường do chèn ép thần kinh. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), đây là dấu hiệu đột quỵ phổ biến, xuất hiện ở khoảng 87% ca đột quỵ thiếu máu cục bộ.

2.2 Yếu hoặc liệt tay chân, khó cử động một bên cơ thể

Người bệnh có thể bị yếu hoặc tê liệt một bên tay chân, không thể nâng cả hai tay cùng lúc hoặc một tay rơi xuống khi nâng lên. Tình trạng này thường do cục máu đông làm tắc dòng máu lên não, gây mất kiểm soát cơ bắp.

2.3 Đau đầu dữ dội, chóng mặt bất thường

Đột ngột đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân, kèm chóng mặt hoặc mất thăng bằng, là dấu hiệu cảnh báo đột quỵ, đặc biệt trong trường hợp xuất huyết não. Khác với đau đầu thông thường, cơn đau do đột quỵ thường đi kèm nôn mửa và cần được xử trí ngay để tránh tổn thương não nghiêm trọng.

2.4 Đột ngột mất hoặc giảm thị lực

Mất hoặc giảm thị lực đột ngột, đặc biệt ở một bên mắt, là dấu hiệu ít được chú ý nhưng rất quan trọng. Nguyên nhân là do mạch máu nuôi dưỡng dây thần kinh thị giác bị tổn thương, dẫn đến rối loạn thị giác.

2.5 Nói ngọng, khó nói, nói không rõ chữ

Người bệnh bỗng nhiên nói ngọng, khó nói hoặc không thể phát âm rõ ràng. Đây là dấu hiệu đột quỵ điển hình khi vùng não kiểm soát ngôn ngữ bị ảnh hưởng.

3. Nhận biết sớm dấu hiệu đột quỵ bằng quy tắc F.A.S.T

• F (Face) – Kiểm tra khuôn mặt: Yêu cầu người bệnh cười. Nếu miệng lệch sang một bên hoặc nửa mặt xệ xuống, đó là dấu hiệu đáng lo.

• A (Arm) – Kiểm tra cánh tay: Yêu cầu nâng cả hai tay. Nếu một tay yếu, rơi xuống, hoặc không thể nâng lên được, hãy nghĩ ngay đến biểu hiện của đột quỵ.

• S (Speech) – Kiểm tra lời nói: Yêu cầu lặp lại một câu đơn giản. Nếu nói ngọng, ú ớ, hoặc không hiểu, đó là cảnh báo.

• T (Time) – Gọi cấp cứu ngay lập tức: Nếu thấy bất kỳ dấu hiệu nào, đưa người bệnh đến bệnh viện trong “giờ vàng” cấp cứu đột quỵ (3-4,5 giờ đầu).

Theo BS.CKI Hồ Thanh Lịch: “Mỗi phút trôi qua sau khi cơn đột quỵ xảy ra, khoảng 1,9 triệu tế bào não chết đi. Vì vậy, thời gian là yếu tố quyết định sự sống của người bệnh và khả năng tránh được những di chứng nghiêm trọng về sau”.

4. Nguy cơ đột quỵ 

Dưới đây là những yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ bạn nên chú ý:

• Tuổi tác: Người trên 55 tuổi có nguy cơ cao hơn do lão hóa tự nhiên làm thành mạch máu yếu đi và kém đàn hồi. 
• Giới tính: Nam giới thường có nguy cơ cao hơn nữ giới ở độ tuổi trung niên. Sau tuổi 75, phụ nữ lại dễ bị đột quỵ hơn do ảnh hưởng của mãn kinh và các yếu tố nội tiết. 
• Tiền sử gia đình: Nếu trong gia đình có người thân từng bị đột quỵ hoặc bệnh tim mạch, nguy cơ mắc đột quỵ của bạn tăng lên do yếu tố di truyền. Những người có tiền sử gia đình nên kiểm tra sức khỏe định kỳ để đánh giá nguy cơ.
• Bệnh lý mãn tính: Các bệnh như tăng huyết áp, đái tháo đường, và rối loạn lipid máu (cao cholesterol) là những “kẻ thù thầm lặng” của mạch máu. Tăng huyết áp kéo dài làm thành mạch yếu đi, dễ vỡ. Đái tháo đường gây tổn thương mạch máu nhỏ, tăng nguy cơ tắc nghẽn. Rối loạn lipid máu làm tích tụ mỡ trong thành mạch, thúc đẩy mảng xơ vữa – tiền đề cho đột quỵ thiếu máu cục bộ.
• Bệnh lý tim mạch: Những người có tiền sử bệnh tim mạch như rung nhĩ, nhồi máu cơ tim, bệnh van tim hay suy tim cần theo dõi sát sao, bởi nguy cơ hình thành cục máu đông ở tim và di chuyển lên não gây tắc nghẽn rất cao.
• Thói quen sinh hoạt không lành mạnh: Theo HCDC, tỷ lệ đột quỵ ở người trẻ tại TP. Hồ Chí Minh chiếm 10–15%, phần lớn liên quan đến những thói quen dưới đây:
  • Hút thuốc lá là một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất, vì nicotine làm co mạch máu, tăng huyết áp, và thúc đẩy mảng xơ vữa. 
  • Lạm dụng rượu bia gây rối loạn nhịp tim như rung nhĩ, dẫn đến cục máu đông di chuyển lên não. 
  • Ít vận động và béo phì làm tăng áp lực lên hệ tuần hoàn, đặc biệt ở người trẻ với lối sống hiện đại như ngồi lâu, ăn fast food, và thiếu ngủ. 
• Căng thẳng và stress kéo dài: Stress không chỉ làm tăng huyết áp mà còn ảnh hưởng đến nhịp tim và hệ thần kinh, tạo điều kiện cho các vấn đề mạch máu phát triển. Người làm việc văn phòng, gặp áp lực cao, hoặc thức khuya thường xuyên có nguy cơ cao hơn, đặc biệt khi kết hợp với hút thuốc hoặc chế độ ăn thiếu khoa học.
• Yếu tố môi trường: Môi trường ô nhiễm, tiếp xúc lâu dài với khói bụi, hoặc sống ở khu vực có không khí xấu có thể làm tổn thương mạch máu. 
• Yếu tố kinh tế: Người có thu nhập thấp đôi khi không đủ điều kiện kiểm tra sức khỏe định kỳ, dẫn đến phát hiện muộn các nguy cơ tiềm ẩn như tăng huyết áp hoặc cholesterol cao.

Lưu ý: Ngay cả người trẻ cũng cần chú ý, đặc biệt nếu có tiền sử gia đình hoặc thói quen sinh hoạt xấu. Kiểm tra sức khỏe định kỳ là cách tốt nhất để tầm soát nguy cơ.

5. Các biến chứng thường gặp khi bị đột quỵ

Nếu các dấu hiệu đột quỵ ban đầu không được nhận biết và xử trí kịp thời, người bệnh có thể phải đối mặt với nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng và chất lượng sống.

5.1 Tử vong

Đây là biến chứng nghiêm trọng nhất, xảy ra nếu người bệnh không được cấp cứu trong “giờ vàng” 3–4,5 giờ đầu. Với đột quỵ xuất huyết não, tỷ lệ tử vong có thể dao động từ 40–50% do áp lực nội sọ tăng cao và tổn thương não lan rộng. Ngay cả khi sống sót, nếu không được xử lý đúng cách, nguy cơ tử vong vẫn cao trong những ngày đầu sau cơn đột quỵ.

5.2 Liệt nửa người

Liệt nửa người là một trong những di chứng thường gặp nếu bỏ qua những dấu hiệu đột quỵ sớm. Người bệnh lúc này bị yếu hoặc liệt một bên cơ thể, mất khả năng đi lại và phụ thuộc nhiều vào người khác. Trong trường hợp nặng, liệt toàn thân có thể xảy ra, nhất là ở người bị đột quỵ xuất huyết não, đòi hỏi phục hồi chức năng kéo dài nhiều tháng đến vài năm.

5.3 Suy giảm trí nhớ 

Khi vùng não kiểm soát trí nhớ bị tổn thương, người bệnh gặp khó khăn trong việc ghi nhớ, học hỏi hoặc ra quyết định. Người bệnh có thể quên tên người thân, không nhận ra địa điểm quen thuộc, hoặc gặp rối loạn định hướng không gian, làm giảm khả năng sống độc lập. Đây là một biến chứng phổ biến, đặc biệt ở người cao tuổi bị đột quỵ mà không phát hiện kịp.

5.4 Mất khả năng nói

Đột quỵ có thể gây tổn thương vùng não kiểm soát ngôn ngữ, khiến người bệnh nói ngọng, không nói được hoặc không hiểu lời người khác. Biến chứng này còn được gọi là chứng mất ngôn ngữ (aphasia), xảy ra khi vùng Broca hoặc Wernicke trong não bị tổn thương. Nếu nhận biết dấu hiệu đột quỵ muộn, di chứng này dễ xảy ra.

5.5 Thay đổi tâm lý 

Sau đột quỵ, nhiều người rơi vào trầm cảm, lo âu hoặc dễ cáu gắt do tổn thương não và sự thay đổi trong cuộc sống. Một số người có thể gặp hội chứng giả tiểu cầu, dẫn đến cười hoặc khóc không kiểm soát. Đây là di chứng gián tiếp khi bệnh nhân không được can thiệp kịp thời ngay từ lúc xuất hiện dấu hiệu của đột quỵ.

5.6 Mất kiểm soát cơ bắp

Tổn thương não có thể làm mất phối hợp vận động, dẫn đến run tay, mất thăng bằng, hoặc dễ té ngã khi đi lại. Điều này đặc biệt nguy hiểm ở người lớn tuổi, có thể gây chấn thương thứ phát như gãy xương, làm phức tạp thêm quá trình phục hồi.

5.7 Biến chứng liên quan đến sức khỏe tổng quát

Đột quỵ có thể gây suy giảm hệ miễn dịch, tăng nguy cơ nhiễm trùng như:

• Viêm phổi do nằm lâu.
• Loét da do không thay đổi tư thế thường xuyên. 
• Phù não, hôn mê, hoặc suy đa cơ quan do áp lực nội sọ tăng cao.

Mức độ biến chứng phụ thuộc vào vị trí tổn thương, thời gian can thiệp, và sức khỏe tổng thể của người bệnh.

6. Các thắc mắc về dấu hiệu hay triệu chứng đột quỵ

6.1 Các dấu hiệu đột quỵ thường bắt đầu khi nào?

Thông thường, dấu hiệu đột quỵ xuất hiện rất đột ngột, có thể xảy ra vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày, kể cả khi đang làm việc, nghỉ ngơi hoặc ngủ. Theo CDC, triệu chứng bắt đầu ngay khi dòng máu lên não bị gián đoạn và thời gian phát hiện sớm là yếu tố quyết định khả năng cứu sống và mức độ biến chứng.

6.2 Cánh tay nào bị tê nếu bị đột quỵ?

Điều này phụ thuộc vào vùng não bị tổn thương. Người bệnh có thể yếu hoặc tê một bên tay, không thể nâng lên hoặc tay rơi xuống khi cố gắng nâng cao. Đây là triệu chứng điển hình của đột quỵ và cần gọi cấp cứu ngay lập tức.

6.3 Có thể bị đột quỵ khi đang ngủ không?

Có. Đột quỵ hoàn toàn có thể xảy ra trong lúc ngủ (wake-up stroke), đặc biệt ở người có nguy cơ cao như tăng huyết áp hoặc rung nhĩ. Nhiều trường hợp người bệnh tỉnh dậy và nhận thấy dấu hiệu của đột quỵ như méo miệng, yếu tay chân hoặc nói khó. Nếu gặp tình trạng này, người bệnh cần được đưa đến cơ sở y tế ngay lập tức.

6.4 Có thể bị đột quỵ mà không biết hay không?

Có. Một số trường hợp xảy ra “đột quỵ thầm lặng” (silent stroke) – không có triệu chứng rõ ràng nhưng vẫn gây tổn thương nhỏ trong não. Người bệnh thường chỉ phát hiện khi kiểm tra sức khỏe định kỳ hoặc chụp hình ảnh não. Đây là lý do vì sao những người có nguy cơ cao cần tầm soát sớm để phòng ngừa hậu quả của đột quỵ.

7. Đâu là địa chỉ tầm soát đột quỵ uy tín tại TP.HCM?

Nếu bạn hoặc người thân từng gặp dấu hiệu tai biến mạch máu não hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao, việc tầm soát sớm là rất cần thiết. Tại TP.HCM, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn là địa chỉ uy tín được nhiều người bệnh tin chọn với các gói khám tầm soát đột quỵ chuyên biệt:

• Gói tầm soát đột quỵ cơ bản: Phù hợp cho người dưới 40 tuổi hoặc chưa có tiền sử bệnh lý nhưng muốn kiểm tra và đánh giá nguy cơ. Đây là lựa chọn giúp phát hiện sớm những bất thường tiềm ẩn ngay cả khi chưa có triệu chứng rõ ràng.
• Gói tầm soát đột quỵ nâng cao: Dành cho nhóm nguy cơ cao như người lớn tuổi, bệnh nhân tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, bệnh tim mạch, hoặc có người thân từng bị đột quỵ. Gói này được thiết kế toàn diện với nhiều xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh chuyên sâu.

Với đội ngũ bác sĩ chuyên khoa Nội Tim mạch – Thần kinh giàu kinh nghiệm cùng hệ thống trang thiết bị hiện đại, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn mang đến dịch vụ tầm soát và chẩn đoán sớm đột quỵ chính xác, an toàn và hiệu quả.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn

Số 88, Đường số 8, Khu dân cư Trung Sơn, Xã Bình Hưng, TP. Hồ Chí Minh

Hotline: 1800 6767

info@nih.com.vn

GPĐKKD: 0312088602 cấp ngày 14/12/2012 bởi Sở Kế hoạch và đầu tư TP.HCM. Giấy phép hoạt động khám bệnh, chữa bệnh số 230/BYT-GPHĐ do Bộ Y Tế cấp.